Czy istnieje coś takiego jak testament ustny?
Temat na dzisiejszy wpis podsunęli mi sami klienci, którzy zwrócili się do mnie z zapytaniem o możliwość skorzystania z formy testamentu ustnego w sytuacji gdy ich kuzynka jest osobą niewidomą, ciężko choruje, nie wychodzi z domu i w każdej chwili spodziewają się najgorszego.
Każdy zapewne słyszał o testamencie sporządzonym własnoręcznie- to najczęstsza forma sporządzenia testamentu lub przed notariuszem. Jednak niewiele osób wie, iż testament w szczególnych okolicznościach może przybrać również formę ustną.
Pierwsza sytuacja gdy zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy.
Przy ocenie istnienia stanu obawy rychłej śmierci należy brać pod uwagę jedynie takie stany chorobowe, które w świetle zasad wiedzy lekarskiej lub doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. W orzecznictwie podkreśla się, że obawy rychłej śmierci nie uzasadnia ani podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez dłuższy czas zły stan zdrowia (np. wskutek przewlekłego schorzenia lub choroby nieuchronnie prowadzącej do śmierci).(1)
Druga sytuacja gdy w wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Katalog szczególnych okoliczności może w praktyce okazać się niezwykle szeroki. Mogą to być okoliczności zewnętrzne wobec spadkodawcy i od niego niezależne (np. epidemia, działania wojenne, klęska żywiołowa, przerwanie komunikacji), jak i związane z jego osobą (np. odizolowanie spadkodawcy w związku z chorobą zakaźną, stan zdrowia uniemożliwiający poruszanie się). (2)
Testament ustny wymaga od spadkodawcy by złożył ustne oświadczenie ostatniej woli przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, oznacza to, że świadków nie może być mniej niż trzech, ale więcej jak najbardziej tak.
Oświadczenie ostatniej woli musi nastąpić w sposób zrozumiały i nie budzący wątpliwości dla wszystkich obecnych. Np. Do całości/ do części spadku powołuję (imię i nazwisko). Spadkodawca może również wymienić konkretne przedmioty które chce przekazać i wskazać dla kogo. Możliwe jest również uzasadnienie przez spadkodawcę swojej decyzji, jednak nie musi to mieć miejsca.
Przy powstawaniu testamentu ustnego muszą być obecni świadkowie, jednak pamiętać należy, iż nie każdy może być świadkiem.
Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego:
1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2. niewidomy, głuchy lub niemy;
3. kto nie może czytać i pisać;
4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania;
6. osoba dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Dla swojej ważności treść ustnego testamentu musi zostać potwierdzona.
Pierwszym sposobem stwierdzenia treści testamentu ustnego jest sporządzenie pisma oddającego jego treść. Jeden ze świadków albo osoba trzecia powinien spisać oświadczenie spadkodawcy zanim upłynie rok od dnia złożenia ostatniej woli spadkodawcy z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Konieczne jest opatrzenie pisma podpisami spadkodawcy i dwóch świadków albo wszystkich świadków.
Potwierdzenie treści testamentu ustnego może nastąpić również przez świadków tego testamentu przesłuchanych w toku sprawy sądowej. Można tego dokonać w terminie pół roku od dnia otwarcia spadku. W tego typu sprawach sąd niezwykle szczegółowo przesłuchuje świadków, gdyż zeznania jedynie dwóch świadków mogą zdecydować o całym majątku spadkodawcy.
Warto również wiedzieć, iż testament ustny tak jak wszystkie testamenty szczególne (wojskowy, podróżny) tracą swoją moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Wyjątkiem jest sytuacja gdy spadkobierca wcześniej zmarł.
Prawidłowe sporządzenie testamentu ustnego, a następnie jego potwierdzenie nie jest wcale takie proste. Wszelkie odstępstwa czy braki w zakresie dowodów będą powodować nieważność testamentu.
W sprawie moich klientów, po przeanalizowaniu wszystkich okoliczności sprawy, uznać należy, iż
z dużym prawdopodobieństwem spełniona została co najmniej jedna przesłanka obawy rychłej śmierci spadkodawczyni uzasadniająca sporządzenie testamentu ustnego. Jednak czy po uzyskaniu szczegółowych informacji w zakresie obostrzeń nałożonych na formę testamentu ustnego zdecydują się z niej skorzystać, tego na dzień dzisiejszy nie wiem.
1. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia z 21.05.2003 r., sygn. akt: V CKN 174/01, LEX nr 146434);
2. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny, komentarz do art. 952 k.c., opublikowano: LEX/el. 2021.